คุณเป็นพ่อค้านั่งขายของ วันนี้มีขอทานคนหนึ่งเดินมา ขอเงินซื้อข้าว คุณเกิดความสงสาร เลยให้ไป 10 บาท ขอทานยกมือไหว้ขอบคุณแล้วเดินจากไป คุณรู้สึกดีใจที่ได้ช่วยคน วันต่อมาขณะคุณกำลังนั่งรอลูกค้าอยู่ที่เดิม ขอทานคนนั้นเดินมาอีก ยกมือไหว้ประหลกๆ ขอเงินซื้อข้าว คุณให้ไปอีก 10 บาท ขอทานดีใจ ยกมือไหว้ขอบคุณแล้วเดินจากไป ในวันต่อ ๆ มา เหตุการณ์ยังคงวนเวียนเหมือนเดิม วันแล้ววันเล่าที่ขอทานคนนั้นมาหาคุณทุกวัน และในช่วงหลัง ๆ เริ่มขอเงินมากขึ้น จาก 10 บาท เป็น 20 บาท คุณเริ่มรู้สึกแปลก ๆ แต่เพื่อตัดความรำคาญ คุณก็ยอมให้ไป และแล้ววันหนึ่งขณะคุณกำลังยุ่งกับการขายของให้ลูกค้า ขอทานคนนั้นเดินมา เอ่ยปากขอเงินเหมือนเดิม คุณทนไม่ไหว จึงบอกปัดไปว่าวันนี้ไม่มีให้ ขอทานโกรธ โวยวายว่าคุณไม่มีน้ำใจ แล้วเดินกระฟัดกระเฟียดออกไป คุณรู้สึกโกรธ และรู้สึกแย่มากกับการช่วยเหลือที่ให้มาตลอด

สลับสถานการณ์เป็นในที่ทำงาน คุณทำงานของตัวเองเสร็จแล้ว มีเพื่อนร่วมงานคนหนึ่งมาขอให้คุณช่วยงานของเขา คุณเกิดความสงสาร จึงลงมือช่วยเหลือ วันแล้ววันเล่าที่เขามาให้คุณช่วย และคุณก็ไม่เคยปฏิเสธเขาเลย จนถึงวันหนึ่งที่คุณทำงานตนเองไม่ทัน แต่เขาก็ยังเอางานมาให้คุณช่วยทำอยู่ คุณจึงลองปฏิเสธไป เขาดูโกรธ ไม่พอใจ และไม่พูดคุยกับคุณอีก

พฤติกรรมการให้รางวัลซ้ำ ๆ ของคุณสร้างกฏที่ไม่ได้เขียนขึ้นมาในใจอีกฝั่งโดยไม่รู้ตัวว่า “คุณมีหน้าที่ต้องให้เงินฉัน” หรือ “คุณควรจะช่วยฉัน” เมื่อไม่ได้ในสิ่งที่ต้องการ จึงเกิดปฏิกิริยาทางลบ “ทำไมคุณถึงไม่ช่วยฉัน” ขึ้นมา ทั้งผิดหวัง เสียใจ โกรธ ไปจนถึงเรียกร้องในสิ่งที่ไม่ได้ตกลงกันไว้ตั้งแต่ต้น

Unwritten rules จะไม่เกิดขึ้น หากคุณไม่ให้ reward ซ้ำ ๆ ตั้งแต่ต้น เช่น ให้เงินบ้าง ไม่ให้เงินบ้าง ถึงดูลำบากก็ไม่ให้ ให้ลองไปขอคนอื่นบ้าง หัดตอบรับสลับปฏิเสธที่จะช่วยเหลือ บางครั้งก็ช่วย บางครั้งก็ไม่ช่วย บางครั้งว่างแต่ก็ไม่ช่วย ให้ไปลองขอความช่วยเหลือคนอื่นบ้าง หรือให้พยายามทำด้วยตนเองบ้าง

มีภาษิตจีนโบราณกล่าวไว้ว่า “ยามคนลำบาก ข้าวหนึ่งชามถือเป็นบุญคุณ ข้าวหนึ่งโถผูกเป็นความแค้น”

ผศ.นพ.ธีรยุทธ รุ่งนิรันดร